Hz. Âdem ve Şeytan 

Hz. Adem yaratılacağı âna kadar, şeytanın içindeki küfür açığa çıkmamıştı. Onun içindeki nifakın, bütün çirkinliği ile dışarıya aksetmesi için bir sebep lazımdı. Hz. Adem'e secde emri, söz konusu olunca, şeytan'ın şeytanlığı da su yüzüne çıktı. Şeytan, neyi hakir gördüğünün farkında değildi. Çünkü toprak İlâhî isimlerin tecelli ettiği bir yerdi. Evet, Cenab-ı Hakk'ın isimleri, büyük ölçüde toprakta tecelli etmektedir.. tecelli etmektedir ve mağrûr şeytan, böyle mukaddes bir tecelligâhı hakir görmektedir. Tabii Cenab-ı Hakk'ın dergâhından kovulunca da bütün bütün muvazenesini kaybedecek ve hayırla şerri birbirine karıştıracaktır.

Hz. Adem, daha iskelet halinde iken şeytan, belli bir insiyakla onun kendisine rakip olacağını sezmişti.. sezmiş ve onun ağzından girip arkasından çıkmış sonra da: "Ben bunu mağlup edebilirim. Bunda çok boşluklar var." (İbn-i Kesir, el-Bidaye, 1/50) demişti. İşte onun ilk aktif düşmanlığı bu noktadan başlar ve gün geçtikçe de artar. Kur'an-ı Kerim; "Derken şeytan onları oradan kaydırdı." (Bakara/36) ifadesiyle yer yer bu büyük hasma dikkat çeker.

Şeytanın bütün işi, insanı cennetten ve cennete giden yoldan uzaklaştırmaktır. İnsan, İlâhî ilhamların uğrak yeri olan gönlüyle, Allah'a yöneldiği anda, şeytan da var gücüyle onu o halden uzaklaştırmak ister. Mesela, namazda esneterek insanın içine gaflet atar. Onun içindir ki, Efendimiz (sav), esnemeyi şeytandan sayar ve şöyle buyurur: "Esnemek şeytandandır. Sizden herhangi biriniz esnemeye maruz kaldığında, gücü yettiğince onu önlemeye çalışsın!" (Buhari, Bedu'l-Halk 11; edep 125,128; Müslim, Zühd 56; Tirmizi, edep 7; Salat 156)

Mü'minin en ciddi olması gereken yer, mescitler ve camilerdir. Eğer şeytan, oralarda dahi bir mü'mine rehavet veriyorsa, o işini tamamlamış, onun te'sirinde kalan mü'minin de işi bitmiş demektir.

Hz. Adem'in kime ne zararı vardı? O, Cennette, Cenab-ı Hakk'ın cemalinin cilvelerini müşahede içinde, hep mest ve sermest dolaşıyordu. Ama onun teslimiyeti, Rab karşısında saygı ile el pençe divan durup Allah'a kullukta bulunması şeytanı şirazeden çıkarıyor ve âdetâ deli ediyordu. Değil mi ki o, O'nun yüzünden huzurdan kovulmuştu. Mutlaka Adem de aynı cezaya çarptırılmalı ve Cennetten kovulmalıydı. Bunun için de şeytan, sürekli Hz. Adem'in en zayıf tarafını aradı ve buldu. Cenab-ı Hakk ona ve eşine bir ağaç göstermiş ve "sakın buna dokunmayın" demişti. Halbuki bu ağaca dokunma, Hz. Adem'in tabiatının buudlarından biriydi. Evet, Adem neslinin şeceresi, ancak böylece inkişaf edip gelişecekti. Ama yine de ortada bir imtihan vardı.. ve Adem, Rabbinin emrettiğini yapmak zorundaydı. Sonunda şeytan, çeşitli oyunlarla onu ve eşini sürçtürdü. Derken, memnû (yasak) meyveye (hayat arkadaşına) el uzattı. Ancak, onun bu zelle vetiresi uzun sürmedi. O, kendine geldi ve en kısa zamanda yeniden kendi çizgisini buldu. Hatasını anlayıp, Rabbi karşısında kötü duruma düştüğü idrakiyle: "Rabbinden bir takım kelimeler aldı. (Onlarla amel edip Rabbine yalvardı)" (Bakara/37). Yani O, "Allah'ım bana demem gerekeni ilham et. Ta ki, Senin kapını o sözlerle çalayım ve huzurunda bir kere daha kabul göreyim. Ben bir kere ettim, ama bir daha etmeyeyim." dedi. Hz. Adem'in, bu samimi arzusu ve yönelişi, sema-yı rahmeti harekete geçirdi. Adem yerde olduğuna göre bu, gökten gelen ilham ve vahiy esintileriydi. Zaten Rabb'i de O'nun tevbesini kabul etmişti. Hadisin ifadesiyle "Tevbe eden sanki o günahı hiç işlememiş gibidir." (İbni Mace, Zühd 30) Öyleyse Hz. Adem'e, bundan böyle zelle isnat etmek de doğru değildir. Zira O, tevbenin en makbulü ile tevbe etmiştir. İnsan belli bir hikmete mebni hadiseleri nakledebilir ancak, ulu orta Hz. Adem gibi bir Safiyyullah'a zelle isnad etmek en azından su-i edebtir.

Evet, Hz. Adem, zellesinin hemen ardından kendine gelip Rabbine yönelmesine karşılık şeytan, temerrüdünde devam etmiştir. İşte burada sürçüp düşen ile bilerek başkaldıran birbirinden ayrılır. Biri Cennetten çıkarılacağı sırada dahi kalbî teveccühünü devam ettirir, Rabbiyle münasebetlerini tamamlamaya çalışır. Ne var ki, onun yere inip, Hz. Muhammed (as) gibi bir meyve vermesi, bunun ardından da, bütün evlatlarını arkasına alıp yeniden Cennete yönelmesi gibi bir seyr-i sülûku söz konusudur. Şeytan ise, mütemadi bir inişe geçmiştir. Her geçen dakika onu biraz daha gayyâlara indirmektedir.

Hz. Adem'in öğrendiği kelimeler hususunda pek çok rivayet vardır. Bize göre en kuvvetlisi, Kur'an'da geçen şu cümlelerdir: "Dediler: Rabbimiz biz kendimize zulmettik. Eğer bizi bağışlamaz ve bize merhamet etmezsen muhakkak ziyana uğrayanlardan oluruz." (A'raf/23) Bunlar, bütün mü'minlerin dilinde her zaman vird-i zeban olan sözlerdir. Sanki babamız Hz. Adem ile anamız Hz. Havva tek bir dil olmuş, biz yavrularına ve gönül meyvelerine bu duayı öğretmişlerdir. "Rabbimiz, biz kendimize zulmettik, olanlar hep bizim hatamızdan kaynaklandı. Seni dinlememe bir zulümdür; bir zulümdür ama, biz bu zulmü işledik. Sen ise bize hep iyilik ettin. Bizi yoktan yarattın, vücud nimetini tattırdın. Sonra bize Cennet gibi bir yuva bahşettin ve bu yuvada bizi birbirimize enis ve dost yaptın. Aramıza sevgi ve muhabbet koydun. Beraberce Cennetin güzelliklerini ve senin cemalini seyretme arzusu ile içimizi donattın ve coşturdun. Ne var ki biz, bütün bunların kıymetini bilemedik. Geçici de olsa hata ettik ve fasid bir dairenin içine girerek şeytanı hoşnut ettik. Halbuki onun amansız ve apaçık bir düşman olduğunu Sen bize önceden haber vermiştin; bir hata daha ederek bunu da unuttuk.. unuttuk ve memnu meyveye el uzattık. Bütün bunlar oldu, ama neticede başkalarına değil, biz kendimize zulmettik. Zaten her günahın acı kaderi de budur. Günahkâr, ancak kendine zulmetmiş bir zavallıdır. İşte biz de, şimdi böyle bir zavallı durumundayız. Eğer mağfiretin imdadımıza yetişmezse biz hepten hüsrana uğrar ve kaybedenlerden oluruz."

Diğer bir rivayet, onların öğrendiği kelimeleri şöyle anlatır: "Seni tesbih ve takdis ederim Allah'ım. (Kurbiyetin noktasından) sana hamd ederim. (Ben uzağım Sen yakınsın) Senin ismin çok yücedir. Senden başka İlah yoktur. Ben nefsime zulmettim. Beni affet, günahları ancak sen affedersin." (Senden başka kim günah affedebilir ki ben onun kapısına gideyim. Benim onulmaz yaralarıma kim çare bulabilir ki ona müracaat edeyim. Afüv Sensin, Ğafûr Sensin, beni düştükten sonra âlâ-yı illiyîne çıkaracak yegane Rab de yine Sensin.) (Kurtubi, el-Camiu Liahkami'l-Kur'an, 1/324)

Ayrı bir rivayet de İbni Abbas'tan şöyle nakledilir: Hz. Adem zellesi neticesinde ihtar alınca, Cenab-ı Hakk ile arasında şöyle bir konuşma cereyan eder. Söze Hz. Adem başlar:

-"Rabbim beni kendi elinle (kudretinle) yaratıp bana kendi ruhundan üflemedin mi?"

- Evet öyle yaptım.

- Ne buyurursun acaba, ben tevbe etsem beni eski yerime döndürür müsün?

- Evet, döndürürüm. (Hakim, Müstedrek, 2/545)

Hz. Adem (as), bu rivayetlerden hangisiyle müracaat etmiş olursa olsun, O'nun böyle içten ve yürekten yönelişi, Rahmet-i İlâhîyi gayrete, rahmet semasını harekete geçirmiş, geçici olarak kararmaya, kuraklaşmağa maruz kalmış olan Hz. Adem'in gönlüne, oradan sağnak sağnak rahmet yağmış ve onun gönlünde yeni yeşermeler yeni filizler oluşmaya başlamıştır. Bu ümittir ki, Hz. Adem'in canına can katmış ve tevbe arşiyelerini tamamlamada O'na yoldaş olmuştur.

Kâdı İyaz ise, Hz. Adem'in tevbesini ve o tevbenin kabülünü şöyle bir tablo ile resmeder: Hz. Adem, dua dua yalvardı. Gözyaşlarını ceyhun etti.. evet Dergâh-ı İlâhîden uzaklaştırılması O'nu o kadar üzmüştü ki, bir türlü kendine gelemiyordu. Nihayet Cennetten aklında kalan bir hatıra O'nda yeniden dirilme ümidini şahlandırdı. Hz. Adem, henüz Cennette iken, Cennet kapısında gördüğü bir levhayı seyre dalmıştı. Levhada "Lâ ilâhe illallah Muhammedün rasûlullah" yazıyordu. Cennetin girişi bu cümle ile süsleniyordu. Adetâ "Muhammed" ismi, birden Hz. Adem'in karşısında temessül etti. "Allah'ım beni Muhammed hürmetine affet" dedi. Cenab-ı Hakk: "Sen onu nereden biliyorsun?" diye sorduğunda, Hz. Adem: "Arş-ı A'zam'da Senin mübarek adının yanında O'nun isminin yazılı olduğunu görmüştüm. Bundan anladım ki, nezd-i ulûhiyetinde teklifsiz biri varsa o da o zattır." cevabını verdi. Bunun üzerine Cenab-ı Hakk, Hz. Adem'i affedip kurb-ı huzuruna kabul buyurdu. (Hakim, Müstedrek, 2/615)